تاپماجالار ( بیلمه جه لر)
تاپماجالار دونیا خالقلارینین بیر چوخونون فولكلوروندا اولدوغو كیمى٬
آذربایجان خالقینین شفاهى ائل ادبیاتیندا ان گنیش اؤلچوده یاییلمیش نوعلریندن
بیریدیر. تاپماجالارسؤزو، قورولوشو باخیمیندان نظم و نثر شكلینده اولماقلا برابر٬ ییغجام٬
آهنگدار و آنلاملى اولدوقلاریندان خالق طرفیندن راحاتلیقلا ازبرله نیب و سئویله سئویله
دئییلیب و دینله نیلیر.
تاپماجا عمومیتله بیر یارانمیشدان٬ بیر اولایدان و یا بیرآنلامدان بدیعى
بنزتمه و اؤرتولو اشاره لرینن سؤیله نیر
و دینله نینجیدن بو نشانه و رمزلردن فایدالاناراق او شئیین٬ اولایین و
آنلامین آدینى تاپماسى ایسته نیلیر. بئله لیكله ده تاپماجادا یاشایشین سایسیز حسابسیز
سه حه لرینه عاید بنزتمه لر و ائلین دوشونجؤ٬ دویغو٬ خیال و فانتئزیسینى جوربه جور
و اینجه دن اینجه بدیعى سؤز مینیاتورلاریندا گؤسترمكددیر.
دئمك٬ یئر اۆزونده اولان
یارادیشلاردان تا گؤیون اولدوزلارینا قدر و ائل یاشایشى ایله ایلگیلى هر بیر شئیدن
وئریلن ایما و نشانه لر ایله او شئیى آختاریب تاپماق طلب ائدیر.
آخشام اولجاق گؤزلره قونار٬ سحر
اولجاق قانادلانار (یوخو)
كیشیلر بیلیر آدینى٬ قادینلار
بیلیردادینى٠ (ساققیز)
بو نه قدر ایمانسیز٬ داما دیرمانار
نردیوانسیز (دومان)
بیر اۆزۆ آغ٬ بیر اۆزۆ آل٬ دادى بال
(شافتالى)
سؤز یوخ كى بیلمه جه نى٬ ایلك باشدا بیر انسان یاراتمیش٬ دۆزۆب قوشموش٠ اگر
بو یئنى یارانان بیلمه جه٬ خالق طرفیندن سئویلیب٬ منیمسه ییرسه٬ او ایلك یاراتدیغى
انساندان قیریلیر و ائل مالى اولور. سونرا زامان اؤتدوكجه بیلمه جه دگیشمه لره
اوغراییر و خالق بیلمه جه لرى خزینه سینه آرتیریلیر. بو بیلمه جه لر بیزدن سونرا
بیر زامان یاشایاجاق٬ بیلمه جه لر ایرماغینا قوشولاجاق و او ایرماغین بیر داملاسى كیمى
آخاجاق و ائلین رسمرسوم عمانینا قووشاجاقدیر.
تاپماجالار٬ بدیعى سؤز قورولوشو جهتدن آتالار سؤزو و دئییملر كیمى ییغجام و
سیخیملى اولدوقلارى حالدا٬ اونلارین دانیشیق و سورغوجاواب شكلینده ان آزى ایكى
آدام یعنى سؤیله ین ودینله ین (یا دینله ین لر) آراسیندا گلیشمه سیله اونلاردا ذهن
و ادراكین درینلشمه سینه یاردیم گؤستریر.
1.
آتا مینه ر سسلنمز٬ یئره دوشر پاسلانماز٬ سویا دوشر ایسلانماز٠ (گون
ایشیغى)
2.
آخشام آچیلیر٬ سحر بوكولور٠ (یورقان ،دؤشك)
3.
آخشام باخاندا چوخ اولور٬ سحر باخاندا یوخ اولور٠(اولدوزلار)
4.
آرازقیراغى دوزدى٬
ساناسان اللىیوزدى٬ اوغلى داعوایا گئدیر٬آناسى هله قیزدى. (آرى)
5.
اسلان كیمى میریلدار٬ تومارلاسان خورولدار٠
(پیشیك)
6.
آغ آتیم٬ آبباز آتیم٬ سارى قایادان قوپماز آتیم٠ (ساققیز)
7.
آغاج باشیندا بوخچا٬ نه بوخچادى٬ نه تاخچا٠
(یووا)
8.
آغاج باشیندا آغ پامبیق٠ (قار)
9.
آغاج باشیندا آل یاناقلى قیز٠ (آلما)
10.
آغاج دئییل
یارپاغى وار٬ آدام دئییل دانیشار٠ (كیتاب)
11.
آغدى تارلاسى٬
قارا توخومو٬ اللینن اكیلیر٬ دیللینن بیچیلیر٠ (مكتوبیازى)
12.
آغاجین توتماق
اولماز٬ عطرین اونوتماق اولماز٠ (قیزیل گول)
13.
آغ آتیمى
ناللادیم٬ كوردوستانا یوللادیم٠ (مكتوب)
14.
آغ ملفه نى یاش
ائیلر٬ ایكى گؤیولو خوش ائیلر٠ (قلم)
15.
آغدى دونو٬
یوخدو جانى٬ اوزوناوزون جایناقلارى٬ یئره گیره ر دیرناقلارى٠ (چادیر)
16.
آغزى قارا٬ اوزو
یوخ٬ سودا اوزه ر٬ گؤزو یوخ٠ (زلى)
17.
آغزى واردى دیشى
یوخ٬ اونو دؤیمه ین كیشى یوخ٠ (هونگ دسته سى)
18.
آغزى پولاددان٬
قویروغو ساپدان٠ (ایگنه)
19.
آغزین آچار٬ زهر
ساچار٬ اونو گؤره ن قورخوب قاچار٠ (ایلان)
20.
آقوش هاردان
گلیرسن؟ قانلى قایا دیبیندن.قانین نه دن قوروموش٬ الله بئله بویورموش. (كهلیك)
21.
آغیر٬ آغیر
حاللانیر٬ گؤیدۂن یئره ساللانیر٠ (یاغیش)
22.
آغیرلیغین یئر
گؤتوره ر٬ روزوسون آللاه یئتیره ر٠ (تازا دوغولموش كؤرپه)
23.
آلتى بولاق
ایچرلر٬ اوستو زمى بیچرلر٠ (قویون)
24.
آلتى درى٬ اوستو
درى٬ ایچینده بیر اووج دارى٠ (انجیر)
25.
آلدیم بیردانا٬
سیندیردیم اولدو مین دانا٠ (نار)
26.
آیاغى وار
قاچانماز٬ قانادى وار٬ اوچانماز٠( خرچنگ)
27.
اتیندن كباب
اولماز٬ قانیندان كاسا دولماز٠ (نار)
28.
اذان وئره ر٬
ناماز قیلماز٬ آرواد آلار٬ كبین بیلمز٠( خوروز)
29.
ازلده دؤرد
آیاقلى٬ سونرا ایكى آیاقلى٬ آیلار٬ ایللر سووشدى٬ دولانیر اوچ آیاقلى٠ (انسانین
كؤرپه لیك جوانلیق و قوجالیق چاغلاریى)
30.
ازیلمز٬
اوزولمز٬ سفره یه دوزولمز٠ (داش)
31.
ازل مئشه ده
ایدى٬ آیرى پئشه ده ایدى٬ ایندى یاراق
اولوبدى٬ باباما دایاق اولوبدى.(ال آغاجى)
32.
آغزى یوخارى
باخار٬ آلتیندان یاغیش آخار٠( آش سوزن)
33.
اگرى بویون٬
یاشیل پاپاق٬ سودا گزه ر٬ یاستى یاپالاق٠ (اوردك)
34.
ال ایله توتماق
اولماز٬ گؤز ایله گؤرمك اولماز٠ (یئل)
35.
ال قدر مزار٬ هر
یئرى گزه ر٠ (باشماق)
36.
الیم ایله اكه رم٬
دیلیم ایله بیچه رم٠ (یازى)
37.
ائوده اوتوروب
بیر كیشى٬ نه نه مله دى هر ایشى٠ (جهره)
38.
ائویمیزده بیر كیشى وار٬ خورها خور یاتیشى وار٠ (پیشیك)
39.
ائویمیزده ایكى
گلین وار٬ هر ایكیسى ده بیر بویدا٠( قاپىنین ایكى تایى)
40.
ائولرى قونشو
ایكى قارداش وار٬ هر بیر شئیى گؤرولر٬ بیربیرینى گؤره بیلمزلر٠ (گؤزلر)
41.
ائویمیزده بیر
كیشى وار٬ ایكى هاچالى دیشى وار٠ (قئیچى)
42.
او نه دى كى٬ ال
وورسان قانى چیخار؟ (شاه توت)
43.
او نه دی كى٬
ائوه گیرماغا حققى یوخ٬ وفاسىنین صحبتى چوخ؟ (ایت)
44.
او نه دى كى٬
اوتوز سككیز كؤینك گئیه ر٬ هئچ بیرىنین دویمه سى یوخ؟ (یارپاق كلم)
45.
او نه دى كى٬
اؤرتویونو سالاندا دونیا ظولمات گؤرونور٬ اؤرتویونو گؤتورنده هر یئر نورا بورونور؟
(گونش)
